Συνέντευξη στη Δέσποινα Ζευκιλή για το Αθηνόραμα
Αφορμή γι’ αυτήν τη συζήτηση αποτέλεσε το άρθρο μας όπου οι επικεφαλής των μη κερδοσκοπικών χώρων τέχνης μιλούσαν για τις δυσκολίες βιωσιμότητας που αντιμετωπίζουν. Τι μπορεί να κάνει το Υπουργείο Πολιτισμού σχετικά;
Καταρχάς αξίζει να αναφέρουμε ότι το Υπουργείο Πολιτισμού έχει στηρίξει τους χώρους πολιτισμού με τα χρηματοδοτικά εργαλεία που διαθέτει μέσω σχετικών επιχορηγήσεων, πέρα και πάνω από το πλαίσιο των μέτρων άμβλυνσης των οικονομικών συνεπειών από την πανδημία. Όλα αυτά γίνονται με απόλυτη διαφάνεια και με τη συμμετοχή επιτροπών ανά τομέα. Έτσι, δόθηκαν επιχορηγήσεις σε μη κερδοσκοπικά νομικά πρόσωπα με πολιτιστικούς ή κοινωφελείς σκοπούς που δραστηριοποιούνται στον τομέα του σύγχρονου πολιτισμού και είναι εγγεγραμμένα στο Μητρώο Πολιτιστικών Φορέων για δράσεις εικαστικών τεχνών, αρχιτεκτονικής, φωτογραφίας και σχεδίου, μουσικής, θεάτρου, χορού κ.ά. Πέρυσι για πρώτη φορά δόθηκαν επιχορηγήσεις και για ερευνητικά projects. Αν δείτε το ύψος των επιχορηγήσεων ανά έτος, θα διαπιστώσετε ότι τα τελευταία δύο χρόνια, και ειδικότερα το 2021, καταγράφεται εντυπωσιακή αύξηση [2015: € 478.700, 2016: € 770.231, 2017: € 2.302.406, 2018: € 3.114.455, 2019: € 3.083.476, 2020: € 9.752.406, 2021: € 11.431.120].
Ωστόσο οι επιχορηγήσεις αυτές αφορούν συγκεκριμένες δράσεις και δεν μπορούν να καλύψουν πάγιες ανάγκες. Τι μπορεί να γίνει με αυτές;
Το Υπουργείο Πολιτισμού, εκ του θεσμικού του πλαισίου, μπορεί να επιχορηγήσει μόνο μη κερδοσκοπικούς φορείς με πολιτιστικούς ή κοινωφελείς σκοπούς, και μάλιστα όχι για κάθε έξοδό τους (π.χ. πάγια), αλλά μόνο για δράσεις πολιτισμού. Αυτό δεν μπορεί να αλλάξει, όχι επειδή δεν υπάρχει η πολιτική βούληση, αλλά επειδή οι κανόνες δημόσιου λογιστικού και κρατικών ενισχύσεων το απαγορεύουν. Το κάναμε στη διάρκεια της πανδημίας με ειδική ΚΥΑ του Υπουργείου Οικονομικών για τους φορείς που ήταν εγγεγραμμένοι στο Μητρώο Πολιτιστικών Φορέων, αλλά ήταν ένα έκτακτο μέτρο που σχεδιάστηκε ως απάντηση στις συνθήκες που δημιούργησε ο κορονοϊός. Επίσης το κάναμε με τη χρηματοδότηση θεατρικών παραγωγών και κινηματογραφικών αιθουσών και πάλι κατ’ εξαίρεση λόγω των οικονομικών συνθηκών που δημιούργησε η πανδημία, για πρώτη φορά στην ιστορία του Υπουργείου Πολιτισμού, με ειδική ΚΥΑ σε συνεργασία με τα Υπουργεία Οικονομικών και Εργασίας.
Από εκεί και πέρα, υφίστανται και άλλα εργαλεία χρηματοδότησης, όπως το ΕΣΠΑ κ.λπ., στα οποία έχουν πρόσβαση ισότιμα, όχι μόνο οι χώροι πολιτισμού, αλλά πάσης φύσεως φορείς που δραστηριοποιούνται στη χώρα, εφόσον πληρούν τις εκάστοτε προϋποθέσεις. Όλα αυτά τα εργαλεία προβλέπουν τη χρηματοδότηση δράσεων, όχι παγίων, και το σκεπτικό (πανευρωπαϊκά) είναι ότι, προκειμένου ένας μη κρατικός φορέας να είναι βιώσιμος, δεν θα πρέπει να εξαρτάται από την πολιτεία. Υποχρέωση της πολιτείας είναι να διαμορφώνει το πλαίσιο το οποίο να μπορεί να ενισχύει, να υποστηρίζει και να καλλιεργεί την ανάπτυξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας – σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και ο θεσμός των πολιτιστικών επιχορηγήσεων, που υλοποιεί κάθε χρόνο το ΥΠΠΟΑ.
Ως προς το διαχρονικό και λογικό αίτημα του κλάδου, η μέριμνα αυτή της πολιτείας να λαμβάνει υπόψη την ανάγκη των φορέων για μακροχρόνιο καλλιτεχνικό σχεδιασμό, αρκεί να σημειωθεί ότι κατά το 2021 έγινε μια προσπάθεια για επιχορηγήσεις διετίας στο θέατρο, αλλά ανέκυψαν αρκετά πρακτικά προβλήματα, από την ίδια τη διαδικασία εκταμίευσης μέχρι πρακτικά προβλήματα των φορέων να υλοποιήσουν μακροχρόνιους προγραμματισμούς και για το λόγο αυτόν δεν επαναλήφθηκε. Είναι δύσκολο ένα κράτος που καταρτίζει τον προϋπολογισμό του σε ετήσια βάση να στήσει ένα μηχανισμό επιχορήγησης με μακρόχρονο ορίζοντα. Σε κάθε περίπτωση, όπου μπορούμε, προσπαθούμε να βελτιώνουμε και να απλοποιούμε τις διαδικασίες.
Παρ’ όλα αυτά, οι καιροί και η επισφάλεια που έχουν προκαλέσει απαιτούν θεσμικές αλλαγές.
Με τους επαγγελματίες και τους εργαζόμενους του κλάδου έχουμε στενότερη και πιο ανοιχτή και ειλικρινή επικοινωνία απ’ ό,τι είχε ποτέ το Υπουργείο στο παρελθόν, και κάνουμε ενέργειες τόσο για να βρεθούν άμεσες λύσεις όσο και για να γίνουν παράλληλα δομικές αλλαγές και συστημικές μεταρρυθμίσεις που θα φέρουν λύσεις σε χρόνια προβλήματα. Η εργασιακή επισφάλεια στον πολιτισμό είναι όντως μεγάλο θέμα, που έγινε χειρότερο στην οικονομική κρίση, πριν από την πανδημία. Από σχετικό ερώτημα που υποβάλαμε στην Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων, προέκυψε ότι 18.000 επαγγελματίες του κλάδου έκλεισαν τα βιβλία τους στη διάρκεια της κρίσης, κάτι το οποίο εξηγεί ότι, όταν προέκυψε η πανδημία, τα οριζόντια μέτρα στήριξης δεν μπορούσαν να φτάσουν στους καλλιτέχνες και δημιουργούς, γιατί για το Υπουργείο Οικονομικών και το Υπουργείο Εργασίας ήταν να σαν μην υπήρχαν, καθώς δεν αποτυπώνονταν ούτε φορολογικά ούτε ασφαλιστικά. Γι’ αυτό και προχωρήσαμε με το Μητρώο Καλλιτεχνών. Μέσω εργαλείων, συμπεριλαμβανομένου του Μητρώου Καλλιτεχνών, έχει δοθεί μισό δισ. ευρώ για τη στήριξη του κλάδου από τις συνέπειες της πανδημίας, όμως δεν επαρκεί, καθώς υπάρχουν δομικά ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Επομένως, η προσέγγισή μας είναι ολιστική και εστιάζει σε αυτά παράλληλα με την κάλυψη των βραχυπρόθεσμων αναγκών.
Χρειάζονται γενναίες μεταρρυθμίσεις στο ασφαλιστικό και εργασιακό κομμάτι, για τις οποίες είμαστε σε συνεργασία με το Υπουργείο Εργασίας και το Υπουργείο Οικονομικών. Παράλληλα, έχουμε ξεκινήσει μια σειρά από ενέργειες για τον ορισμό του καθεστώτος του καλλιτέχνη νομοθετικά, το λεγόμενο status / situation of the artist που συζητιέται και διεθνώς, και θα καθορίζει επίσης τις σχετικές υποχρεώσεις αλλά και τα δικαιώματα που εκπορεύονται από αυτή την ιδιότητα. Προφανώς, μελετάμε ένα μοντέλο ευέλικτο για τους καλλιτέχνες, που να αντιλαμβάνεται τις ιδιαιτερότητες του κλάδου. Στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε ένα σύγχρονο εργασιακό και ασφαλιστικό πλαίσιο και να έχουμε έναν κλάδο επαγγελματιών του πολιτισμού που να μπορούν να βιοπορίζονται από τη δουλειά τους. Για το λόγο αυτόν ξεκινάει αυτές τις μέρες εκτενής διαβούλευση με τους φορείς και τους ανθρώπους του πολιτισμού.
Τι άλλες ενέργειες κάνετε σε αυτή την κατεύθυνση;
Παράλληλα με το εργασιακό, θέλουμε να επιλύσουμε και τα σχετικά ασφαλιστικά ζητήματα, που αφορούν π.χ. τις πρόβες. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ακούμπησε κανένα από αυτά τα ζητήματα, τα οποία μάλιστα συχνά είχαν δημιουργήσει μια περίεργη εξάρτηση των εργαζομένων από τους εργοδότες, οδηγώντας σε φαινόμενα κατάχρησης εξουσίας. Επιπλέον εξετάζουμε και φορολογικά ζητήματα. Ήδη κατά τη διάρκεια της πανδημίας μειώθηκε ο ΦΠΑ στον κινηματογράφο, στα έργα τέχνης και στα ηλεκτρονικά βιβλία, ενώ είμαστε σε επικοινωνία με το Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), με στόχο μια μελέτη που τεκμηριώνει την ανάγκη για τη μείωση του ΦΠΑ στον πολιτισμό για να την υποβάλουμε στο Υπουργείο Οικονομικών, προκειμένου να εκκινήσει η συγκεκριμένη συζήτηση οργανωμένα και τεκμηριωμένα, και όχι αποσπασματικά και χωρίς στοιχεία, όπως γινόταν διαχρονικά μέχρι σήμερα. Επίσης έχουν γίνει σοβαρές κινήσεις για την καταπολέμηση της πειρατείας με τη διαμόρφωση ενός νομοθετικού πλαισίου πολύ πιο αυστηρού, αλλά και με τη διαμόρφωση διατάξεων που διασφαλίζουν ότι οι δημιουργοί δεν θα στερούνται συγγενικά και πνευματικά δικαιώματα λόγω της πειρατείας.
Επενδύουμε επίσης στην ανάπτυξη δεξιοτήτων των εργαζομένων του πολιτιστικού τομέα, κάτι το οποίο θα είναι στις αρμοδιότητες του Ακροπόλ. Αυτό αφορά για παράδειγμα το πώς διοικώ τον οργανισμό μου, πώς κάνω fundraising, πώς απορροφώ ευρωπαϊκά προγράμματα, πώς δικτυώνομαι με άλλους οργανισμούς, πώς μετασχηματίζομαι ψηφιακά κ.λπ. Όπως δείχνουν και οι έρευνες διεθνώς, υπάρχει κενό στον κλάδο και η αναπλήρωση αυτού του κενού θα τον καταστήσει πιο ανθεκτικό. Φυσικά, αυτό δεν γίνεται για να αποποιηθεί το ΥΠΠΟΑ το ρόλο του, τουναντίον είναι μέρος της θεσμικής του υποχρέωσης και είναι ένας από τους λόγους που συστάθηκε το Ακροπόλ ως εποπτευόμενος φορέας του ΥΠΠΟΑ.
Ένα άλλο πρόβλημα χρηματοδότησης που καλύπτουν αντίστοιχα υπουργεία στο εξωτερικό είναι αυτό της υποστήριξης καλλιτεχνών που εκθέτουν στο εξωτερικό.
Η εξωστρέφεια της σύγχρονης ελληνικής δημιουργίας είναι βασικό μέλημά μας. Όπως προανέφερα το δημόσιο λογιστικό δεν μας επιτρέπει να επιχορηγήσουμε απευθείας έναν μεμονωμένο καλλιτέχνη (ένα φυσικό πρόσωπο δηλαδή), π.χ. για να ταξιδέψει. Με βάση το σημερινό πλαίσιο, όποια κονδύλια μπορούμε να εξασφαλίσουμε έχουμε τη δυνατότητα να τα κατευθύνουμε μόνο σε μη κερδοσκοπικές νομικές οντότητες με πολιτιστικούς ή κοινωφελείς σκοπούς και όχι σε φυσικά πρόσωπα, και αυτό μόνο για δράσεις πολιτισμού. Έχουμε μελετήσει αντίστοιχα προγράμματα επιχορηγήσεων όπως π.χ. το Stimuleringsfonds στην Ολλανδία και το Prohelvetia στην Ελβετία που δουλεύουν πολύ καλά και βάσει και αυτών προχωράμε σε έναν σχεδιασμό όπου αυτού του τύπου τις επιχορηγήσεις που καλύπτουν θέματα προβολής και παρουσίας στο εξωτερικό, residencies κ.λπ. να τις αναλάβει το Ακροπόλ, λύνοντας έτσι ένα που πολύ σημαντικό πρόβλημα.
Ας πάμε λοιπόν στο Ακροπόλ. Ποιο είναι το όραμά σας γι’ αυτό και πού βρισκόμαστε;
Καταφέραμε να αποδεσμευτούν πόροι 3,7 εκατ. ευρώ που είχαν προβλεφθεί για την οργάνωση και πιλοτική λειτουργία του Ακροπόλ από το ΕΣΠΑ, αλλά για διάφορους λόγους ήταν μπλοκαρισμένοι. Δεδομένου ότι δεν προϋπήρχε νόμος, μελέτη βιωσιμότητας, αλλά και ακολουθώντας τους κανόνες που συνοδεύουν τις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις, μας πήρε ενάμιση χρόνο σχεδόν να ξεμπλοκάρουμε τους σημαντικούς αυτούς πόρους. Το γεγονός αυτό μας επιτρέπει να μπούμε στην τελική ευθεία για τη λειτουργία του, ιδανικά μέχρι το τέλος του 2022. Το όραμά μας για το Ακροπόλ είναι να υπηρετήσει έναν τριπλό ρόλο. Πρώτον θα εστιάσει στη στήριξη του πολιτιστικού κλάδου και με αυτή την έννοια θα είναι ένας οργανισμός διαφορετικός από τους άλλους φορείς που εποπτεύονται από το Υπουργείο, αφού θα εστιάσει σε χρηματοδοτήσεις, απορρόφηση κονδυλίων από ευρωπαϊκά προγράμματα, residencies, εξωστρέφεια καλλιτεχνών, ανάπτυξη δεξιοτήτων των εργαζόμενων στον κλάδο, τη σύγκλιση τέχνης και τεχνολογίας, τον ψηφιακό μετασχηματισμό του πολιτισμού κ.ο.κ. Ο ρόλος του Ακροπόλ στη στήριξη, θωράκιση και ανάπτυξη του κλάδου είναι, λοιπόν, κομβικός. Επιπλέον, θα αποτελέσει και ένα σημαντικό όχημα για την αναβίωση, ανάπτυξη και επανατοποθέτηση της ελληνικής χειροτεχνίας, με τη λογική ότι η χειροτεχνία αποτελεί μέρος της δημιουργικής οικονομίας. Έχουμε εξασφαλίσει κονδύλια ύψους 18 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης για τη χειροτεχνία, την οποία βλέπουμε πλέον ως μια ζώσα δραστηριότητα και όχι ως μουσειακό είδος. Παράλληλα, μας ενδιαφέρει το Ακροπόλ να παίξει ρόλο στην εξωστρέφεια και την ενδυνάμωση του πολιτιστικού αποτυπώματος στην περιοχή του Μουσείου μέσω μικρών περιοδικών εκθέσεων, παρουσιάσεων, συναυλιών στους μικρούς εκθεσιακούς και άλλους χώρους του. Επίσης, θα έχει καφέ, εστιατόριο και πωλητήριο και θα φιλοξενεί δύο μόνιμες εκθέσεις, μία για το έργο του Σωτήριου Μαγιάση, αρχιτέκτονα του “Acropole Palace”, και μία για το ρόλο του κτιρίου κατά την εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973.
Ανακοινώθηκε πρόσφατα το πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών. Η θητεία της καλλιτεχνικής διευθύντριας λήγει. Τι διαδικασία θα ακολουθηθεί για την αλλαγή διεύθυνσης στο φεστιβάλ και πότε;
Όπως είπαμε και στην παρουσίαση του φετινού προγράμματος, σύντομα θα έχουμε ανακοινώσεις, όλα θα έχουν φροντιστεί εγκαίρως.
Εγινε επιτέλους η πολυπόθητη συνέντευξη Τύπου της καλλιτεχνικής διευθύντριας του ΕΜΣΤ Κατερίνας Γρέγου. Ποια είναι τα σχέδια για την επιστροφή του Μουσείου και ποιος ο ρόλος του Υπουργείου;
Αυτό το μουσείο όπως γνωρίζετε δεν λειτούργησε κανονικά εδώ και 20 χρόνια. Αυτό άλλαξε όταν το αναλάβαμε. Στο πλαίσιο αυτό ήταν σημαντικό το ΕΜΣΤ να αποκτήσει και τον διευθυντή που θα το πάει στην επόμενη μέρα. Είμαστε πολύ χαρούμενοι που η Κατερίνα Γρέγου ανέλαβε αυτή τη θέση. Επιπλέον προχωρήσαμε σε τις αναγκαίες νομοθετικές ρυθμίσεις για να διευκολυνθεί η εύρυθμη λειτουργία του, ενώ ενισχύθηκε και η χρηματοδότησή του. Με άλλα λόγια, το Υπουργείο είναι δίπλα στο ΕΜΣΤ και το στηρίζει. Το ΕΜΣΤ αποτελεί άλλωστε ακρογωνιαίο λίθο της εθνικής στρατηγικής για το σύγχρονο πολιτισμό, αφού έχει την ικανότητα να αφηγείται επίκαιρες ελληνικές ιστορίες με ευρύτερο διεθνές ενδιαφέρον και να πρωτοστατήσει στην ανάδειξη των δημιουργικών πολιτιστικών δυνάμεων της χώρας.
Μιλήσατε για εθνική στρατηγική πολιτισμού. Η εθνική στρατηγική για το σύγχρονο πολιτισμό, ή μάλλον η έλλειψή σας, επιτρέψτε μου να πω ότι είναι εδώ και χρόνια η βάση πολλών κακών. Πώς θα συνοψίζατε την εθνική στρατηγική για σας;
Όντως, δεν είχαμε ως τώρα. Πόση ώρα έχετε για να σας μιλήσω για τη στρατηγική μας; Για να τη συνοψίσουμε, θα έλεγα ότι ένας από τους βασικούς στόχους είναι καταρχήν να ενδυναμώσουμε τις δεξιότητες και τη δημιουργικότητα των ανθρώπων γενικότερα, ανεξαρτήτως επαγγέλματος, να γίνουμε πιο δημιουργική ως χώρα, και ο πολιτισμός μπορεί να διαδραματίσει έναν ουσιαστικό ρόλο σε αυτό. Προφανώς, η ανάδειξη και ενίσχυση του δημιουργικού και πολιτιστικού κλάδου έτσι ώστε να μπορέσει να αποτελέσει παράγοντα βιώσιμης ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής είναι καθοριστικό μέρος της στρατηγικής, όπως και η ενίσχυση της δημιουργικότητας ως μέρος του εθνικού brand.
Αυτοί οι τρεις κυρίαρχοι στόχοι μπορούν να επιτευχθούν με έξι εργαλεία: (α) τις εργασιακές μεταρρυθμίσεις που προανέφερα, (β) την αναβάθμιση της τριτοβάθμιας καλλιτεχνικής εκπαίδευσης και την ανάπτυξη δεξιοτήτων (και εδώ εργαζόμαστε για την αναβάθμιση της τριτοβάθμιας καλλιτεχνικής εκπαίδευσης αλλά και τον ψηφιακό μετασχηματισμό), (γ) τη θωράκιση των πνευματικών δικαιωμάτων, (δ) την ανάπτυξη κοινού, το πώς δηλαδή δημιουργείται αλλά και συντηρείται το κοινό του πολιτισμού και πώς αίρονται τα εμπόδια πρόσβασης των πολιτών στον πολιτισμό, (γεωγραφικά, οικονομικά, κοινωνικά κλπ.), (ε) την ανάπτυξη πολιτιστικο-κεντρικών οικοσυστημάτων στις τοπικές κοινωνίες έτσι ώστε να αποτελέσει ο πολιτισμός μοχλό βιώσιμης ανάπτυξης και (στ) τη βελτίωση της πρόσβασης του κλάδου σε πολλαπλές πηγές και εργαλεία χρηματοδότησης με στόχο τη θωράκιση της βιωσιμότητά τους αλλά και τη στήριξη της σύγχρονης ελληνικής δημιουργίας.
Σε όλο αυτό το μεταρρυθμιστικό έργο σημαντικό ρόλο παίζουν και οι πόροι που έχουμε εξασφαλίσει από το Ταμείο Ανάκαμψης: Συνολικά για τον πολιτισμό ξεπερνούν το μισό δις ευρώ, με το 50% περίπου να κατευθύνεται στον σύγχρονο.
Η αρχαιότητα, πάντως, εξακολουθεί να αντλεί αναλογικά πολύ άνισους πόρους σε σχέση με τον σύγχρονο πολιτισμό.
Είναι σαφές ότι και μόνο δημιουργώντας τη θέση του υφυπουργού Πολιτισμού αρμόδιου για θέματα σύγχρονου πολιτισμού, ο πρωθυπουργός βάζει ψηλά στις προτεραιότητες την ενίσχυση του σύγχρονου πολιτισμού. Είναι σημαντικό ότι ως προς το Ταμείο Ανάκαμψης οι πόροι μοιράζονται πλέον μισοί-μισοί ανάμεσα στην κληρονομιά και στον σύγχρονο πολιτισμό, όπως είπα και προηγουμένως. Στον κρατικό προϋπολογισμό αυτό δεν συμβαίνει, αλλά θα πρέπει να λάβει κανείς υπόψη το υψηλό κόστος συντήρησης και ανάδειξης του πλούσιου και μοναδικού πολιτιστικού αποθέματος της χώρας.