Συνέντευξη στην Κατερίνα Ανέστη στο site iefimerida
Ειδήσεις σημαντικές για ΕΜΣΤ, Ακροπόλ, Πινακοθήκη, απαντήση στην ερώτηση που ετέθη «τι έχει κάνει δηλαδή ως τώρα για τον σύγχρονο πολιτισμό». Ξεκάθαρη θέση για το ζήτημα της ορατότητας καθώς είναι το πρώτο μέλος ελληνικής κυβέρνησης που δηλώνει ανοιχτά ομοφυλόφιλος. Αυτή η πρώτη συνέντευξη του Νικόλα Γιατρομανωλάκη με τη νέα του ιδιότητα, κρύβει εκπλήξεις και μικρές ανατροπές.
Aυτή η συνέντευξη ξεκίνησε παραμονή Πρωτοχρονιάς, όταν ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης ήταν ακόμα γ.γ. Σύγχρονου Πολιτισμού. Τρεις μέρες αργότερα και ενώ η συνέντευξη επρόκειτο να δημοσιευθεί, αναβαθμίστηκε σε υφυπουργό. Αρχίσαμε τη συζήτηση ξανά, μέσα στην έκπληξη που προκάλεσε η δημιουργία θέσης υφυπουργού με τον προσδιορισμό «σύγχρονου Πολιτισμού» για πρώτη φορά. Ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης πέρα από την ατζέντα και τα επόμενα καθοριστικά βήματα για τον Πολιτισμό που έχει πληγωθεί βαθύτατα από την πανδημία, μιλά στο iefimerida για όσα ήρθαν στον αφρό αυτές της μέρες λόγω της αναβάθμισής του. Από την έκταση που πήρε το γεγονός στα διεθνή μέσα ενημέρωσης ότι είναι ο πρώτος ανοιχτά ομοφυλόφιλος που γίνεται μέλος της ελληνικής κυβέρνησης και μάλιστα από μία κεντροδεξιά κυβέρνηση, μέχρι το… αν έχει κάνει έργο ως τώρα ως γενικός γραμματέας.
Ουσιαστικά, καθώς εκκινεί ξανά, από νέα αφετηρία, ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης σε αυτή τη συνέντευξη κάνει μια πλήρη ακτινογραφία της κατάστασης αλλά και της στόχευσης για τον σύγχρονο Πολιτισμό. Απαντά ακόμα και σε όσους αναρωτήθηκαν τι δουλειά είχε κάνει ως τώρα για τον σύγχρονο Πολιτισμό και βγάζει ειδήσεις μεταξύ άλλων για ΕΜΣΤ, Ακροπόλ, Πινακοθήκη, μουσική σκηνή… Και φυσικά τοποθετείται για το ζήτημα της άποψης που εξέφρασε για το έργο του Ρασίντ Τζόνσον στο ΕΜΣΤ κατά την επίσκεψη του Πρωθυπουργού.
Aυτό δεν μου έχει ξανατύχει, ξεκινώ μια συνέντευξη με έναν γενικό γραμματέα και μέσα σε λίγα 24ωρα γίνεται υφυπουργός και μάλιστα για πρώτη φορά με τον προσδιορισμό «σύγχρονου Πολιτισμού». Πρακτικά τι σημαίνει αυτό; Eπίσης θα καλυφθεί η θέση του γ.γ. σύγχρονου Πολιτισμού;
Η δημιουργία της θέσης του Υφυπουργού για τον Σύγχρονο Πολιτισμό είναι μία κίνηση που αντανακλά τόσο τη βαρύτητα που αποδίδει η κυβέρνηση σε αυτόν τον τομέα, όσο και τη σημασία του Σύγχρονου Πολιτισμού για την Ελλάδα του 2021. Για εμένα όμως και τους συνεργάτες μου αντικατοπτρίζει και μία εντολή εντατικοποίησης και επιτάχυνσης της εργασίας μας, μία ενίσχυση της δύναμης πυρός μας που θα μας επιτρέψει να εστιάσουμε ακόμα πιο αποτελεσματικά στο μεταρρυθμιστικό έργο που απαιτείται. Φυσικά και η θέση του Γενικού Γραμματέα Σύγχρονου Πολιτισμού θα καλυφθεί. Η σύγχρονη δημιουργία αποτελεί μία δυναμική διαδικασία, η οποία συνδέεται τόσο με την ποιότητα ζωής, την παιδεία και την κοινωνική συνοχή, όσο και με την οικονομική ανάπτυξη, αλλά και τη θέση και εικόνα της Ελλάδας στον κόσμο. Αποτελεί αναπόσπαστο μέρος μίας ευρύτερης αντίληψης για τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η χώρα.
Αλλάζουν οι προτεραιότητες σας για το 2021 τώρα που έχετε τη θέση του Υφυπουργού;
Υπήρχε εξαρχής μια ατζέντα για τον σύγχρονο Πολιτισμό, εναρμονισμένη με τους ευρύτερους άξονες της κυβερνητικής πολιτικής, η οποία όριζε κάποιες βασικές προτεραιότητες. Θυμίζω ότι ο Πρωθυπουργός εξαρχής συμπεριέλαβε το Υπουργείο Πολιτισμού στα αναπτυξιακά υπουργεία κάτι που από μόνο δείχνει τον δρόμο ως προς την πολιτική που πρέπει να χαραχθεί. Ήταν επίσης ο πρώτος που σύστησε Γενική Γραμματεία Σύγχρονου Πολιτισμού και ο πρώτος που όρισε Υφυπουργό με αυτές τις αρμοδιότητες ενισχύοντας τη στήριξη και ανάδειξη αυτού του τομέα. Από εκεί και πέρα, επειδή άλλο η θεωρία και άλλο η πράξη, όταν ξεκίνησε να λειτουργεί η νεοσύστατη Γενική Γραμματεία Σύγχρονου Πολιτισμού κάποια πράγματα συγκεκριμενοποιήθηκαν, σε ορισμένα άλλαξε η ιεράρχηση, σε συνεργασία προφανώς με την Υπουργό Λίνα Μενδώνη, ενώ αναδείχθηκαν και άλλες απαιτούμενες ενέργειες, πολλές εκ των οποίων διυπουργικής φύσης. Δεν μιλάμε επομένως για ένα προσωπικό χρονοδιάγραμμα, μιλάμε για ένα κυβερνητικό χρονοδιάγραμμα. Η πανδημία υπογράμμισε αυτά που ως Υπουργείο Πολιτισμού συνολικά αλλά και ως Γενική Γραμματεία Σύγχρονου Πολιτισμού ειδικότερα είχαμε ήδη επισημάνει από τον φθινόπωρο του 2019, ότι υπάρχουν δηλαδή δομικά συστημικά ζητήματα που τα τελευταία χρόνια κρύβονταν κάτω από το χαλί αλλά πρέπει να επιτέλους να τα διαχειριστούμε, όπως τα εργασιακά του πολιτισμού, η καλλιτεχνική εκπαίδευση, τα πνευματικά δικαιώματα και η ενίσχυση της ανθεκτικότητας του κλάδου. H πανδημία επομένως έχει επισπεύσει κάποιες μεταρρυθμίσεις και ως Υφυπουργός, τα παραπάνω παραμένουν η άμεση προτεραιότητα, μαζί προφανώς με την ανάγκη για ουσιαστική στήριξη του κλάδου.
Όταν αναλαμβάνατε τον Ιούλιο του 2019 ως Γενικός Γραμματέας Σύγχρονου Πολιτισμού, ποια πιστεύατε ότι θα είναι η πιο ευτυχής στιγμή αυτών των πρώτων 18 μηνών στο υπουργείο Πολιτισμού;
Δεν ήξερα τι να περιμένω, αλλά σκεφτόμουν φυσικά τη στιγμή που θα ψηφιζόταν ο ιδρυτικός νόμος του Ακροπόλ, που θα ξεκινούσε η καθημερινή λειτουργία του ΕΜΣΤ, και άλλες, «εμβληματικές» στιγμές. Όμως νομίζω ότι η δουλειά που γίνεται σε δομικά ζητήματα και για την αντιμετώπιση παθογενειών είναι ουσιαστικότερη γιατί αν δεν έχεις γερά θεμέλια, ό,τι και να δημιουργήσεις θα είναι επισφαλές. Μπορεί να μην είναι επικοινωνιακά πρόσφορο, μπορεί να μην περιλαμβάνει το κόψιμο κορδέλας, αλλά είναι από τις πιο σημαντικές δουλειές που μπορεί να κάνει κάποιος και είναι αυτές τελικά που σε χαρακτηρίζουν.
Μια πρώτη κριτική που ακολούθησε ακαριαία την είδηση του ανασχηματισμού ήταν «τι έργο είχε κάνει ο Γιατρομανωλάκης, δηλαδή;
Είναι ευπρόσδεκτη αυτή η κριτική οφείλω να ομολογήσω, αφού στην πραγματικότητα είναι μία ευκαιρία για να κάνουμε κι εμείς οι ίδιοι ένα πρώτο απολογισμό του τι κάναμε, πού υπήρξαμε αποτελεσματικοί και πού μπορούμε να τα πάμε ακόμα καλύτερα. Αναμφίβολα, η άφιξη της πανδημίας και η βαριά σκιά που έριξε πάνω στον κλάδο του Σύγχρονου Πολιτισμού, όρισε σε μεγάλο βαθμό και τις άμεσες προτεραιότητες. Κινηθήκαμε σε τρία επίπεδα: Άμεσα ως προς τη στήριξη των εργαζομένων και φορέων και την τόνωση του κλάδου, μεσοπρόθεσμα για το πώς θα λειτουργούσε ξανά ο κλάδος μετά το lockdown της άνοιξης και μακροπρόθεσμα για το πώς θα καταστεί ο κλάδος ανθεκτικότερος. Σχεδιάσαμε σε συνεργασία με την επιτροπή των λοιμωξιολόγων όλα τα υγειονομικά πρωτόκολλα για θεάματα και ακροάματα σε ανοιχτούς και κλειστούς χώρους, για κινηματογραφικές προβολές, για κινηματογραφικά γυρίσματα, ηχογραφήσεις και πρόβες, για την λειτουργία των μουσείων και των δομών καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Όλα τα υγειονομικά μας πρωτόκολλα λειτούργησαν εξαιρετικά και τα σεβάστηκαν τόσο οι φορείς όσο και το κοινό εξ ου και ο κλάδος και οι δραστηριότητες που εποπτεύει το ΥΠΠΟΑ δεν έδωσαν καμία υπερεστία του ιού. Σε συνεργασία με τα Υπουργεία Οικονομικών και Εργασίας δόθηκαν περισσότερα από €60 εκατομμύρια σε εργαζόμενους στον πολιτιστικό και δημιουργικό κλάδο με τη μορφή αποζημιώσεων ειδικού σκοπού. Για να στηρίξουμε τους εργαζομένους χρειάστηκε να δημιουργηθούν εργαλεία και μηχανισμοί κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπως το Μητρώο Καλλιτεχνών και Επαγγελματιών στον Πολιτιστικό και Δημιουργικό τομέα. Μάλιστα πριν λίγες ημέρες ψηφίστηκε και η διάταξη βάσει της οποίας θα δοθούν αποζημιώσεις ειδικού σκοπού και για τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο μέσω του Μητρώου. Επιπλέον δόθηκαν 25 εκατομμύρια ευρώ περίπου, σε φορείς πολιτισμού μέσα από προσκλήσεις, έκτακτες επιχορηγήσεις, ειδικά προγράμματα και 15 επιπλέον εκατομμύρια στους εποπτευόμενους φορείς. Ήταν μια πρωτόγνωρη κατάσταση και έτσι και εμείς προχωρήσαμε σε αρκετές κινήσεις για πρώτη φορά, όπως η πρόσκληση για τον ψηφιακό πολιτισμό, ή η ειδική νομοθετική ρύθμιση για να μπορέσουν να στηριχθούν εκτός από ΑΜΚΕ και άλλα νομικά και φυσικά πρόσωπα. Δυστυχώς, η αδιαφορία των προηγούμενων ετών είχε καταστήσει τον κλάδο ευάλωτο, και, σε ορισμένες περιπτώσεις, είχε οδηγήσει και τους μηχανισμούς ορισμένων φορέων σύγχρονου πολιτισμού να ατροφήσουν και να μην μπορούν να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα. Για τον λόγο αυτό έπρεπε παράλληλα με τις κινήσεις για την πανδημία να τονώσουμε δομές, αλλά και φυσικές και ψηφιακές υποδομές. Επίσης όταν μιλάς για ψηφιακό πολιτισμό δεν μπορείς να μην διαφυλάξεις τα πνευματικά και συγγενικά δικαιώματα. Έχουμε ήδη δημιουργήσει ένα πολύ πιο ασφαλές και αυστηρό πλαίσιο από αυτό που ίσχυε το 2019. Συνεχίζουμε φυσικά με πολλές ακόμα πρωτοβουλίες, κάποιες άμεσης στήριξης όπως η επιδότηση θέσεων για θέατρα και σινεμά, το επίδομα αγοράς βιβλίων, αλλά και άλλες, μακροπρόθεσμης φύσης, που οδηγούν σε δομικές μεταρρυθμίσεις, μαζί και με τη σύνταξη προτάσεων για τη στήριξη του σύγχρονου πολιτισμού μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης. Παράλληλα προχωρήσαμε και τα έργα του ΕΜΣΤ, του Ακροπόλ, της Εθνικής Πινακοθήκης, και άλλα μικρότερα ή μεγαλύτερα έργα σε άλλους εποπτευόμενους φορείς, ενώ και οι προσκλήσεις επιχορηγήσεων μέσω της Πύλης Πολιτιστικών Φορέων ανακοινώθηκαν νωρίτερα από ποτέ.
Μιας και αναφερθήκατε στο ΕΜΣΤ, ποια είναι τα επόμενα βήματα;
Το 2020, το ΕΜΣΤ επιβεβαίωσε τη δυναμική που γνωρίζαμε ότι θα έχει: Παρά τα μέτρα που περιόριζαν την προσέλευση εκ των πραγμάτων, τον Οκτώβριο, είχε ξεπεράσει τους 5.500 επισκέπτες. Το 2021 θεωρώ ότι θα είναι μια κομβική χρονιά για το μουσείο. Πριν λίγες μέρες πέρασε η διάταξη για τον Διοικητικό-Οικονομικό Διευθυντή, οπότε θα προχωρήσει άμεσα, αλλά φυσικά και για τον Διευθυντή, καθώς και για τον επικαιροποιημένο Εσωτερικό Κανονισμό Λειτουργίας. Το πρώτο τρίμηνο θα ξεκινήσουν να λειτουργούν το καφέ και το εστιατόριο. Τέλος, λόγω της πανδημίας που κράτησε το μουσείο κλειστό, υπάρχει πιθανότητα να παραταθούν για λίγο ακόμα η έκθεση Θεωρήματα 2 και η έκθεση Ubuntu, η οποία έφερε στην Αθήνα αλλά και στο διεθνές προσκήνιο την σσύγχρονη αφρικανική και αφροαμερικανική τέχνη την ώρα που διεθνώς συζητούνται τα θέματα που αναδείχθηκαν μέσα από το Black Lives Matter.
Και το Ακροπόλ; Πώς θα χρησιμοποιηθεί το 1 εκατομμύριο που προβλέπεται στον προϋπολογισμό του ΥΠΠΟ για το 2021;
Το Ακροπόλ αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της στρατηγικής σύγχρονου πολιτισμού. Ψηφίστηκε ο νόμος τον Ιούλιο, παραλήφθηκε το κτίριο από τον εργολάβο και προχωρούν και οι ενέργειες για να εξοπλιστεί, να επιπλωθεί κ.ο.κ. Επειδή μιλάμε για ένα έργο που θα υλοποιηθεί με ευρωπαϊκούς πόρους είναι κρίσιμο να κινηθούμε γρήγορα και αποτελεσματικά διασφαλίζοντας φυσικά ότι θα τηρηθούν όλοι οι όροι και οι σχετικές διαγωνιστικές διαδικασίες, κάποιες από τις οποίες είναι εξ ορισμού χρονοβόρες. Μια σκέψη είναι να ξεκινήσει πρώτα το ψηφιακό Ακροπόλ και μετά να ακολουθήσει το φυσικό, έτσι ώστε να κερδηθεί σημαντικός χρόνος για έργα όπως η ανάπτυξη δεξιοτήτων των εργαζομένων του πολιτιστικού και δημιουργικού τομέα ή μια σειρά από χρηματοδοτικά εργαλεία που σχεδιάζονται. Μακροπρόθεσμα πιστεύω ότι το Ακροπόλ, μπορεί να αποτελέσει έναν δυναμικό φορέα που θα διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο στην ενδυνάμωση της νέας γενιάς καλλιτεχνών της χώρας μας αλλά και στην προβολή της σύγχρονης ελληνικής καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Η είδηση της υφυπουργοποίησής σας συνοδεύτηκε διεθνώς από το γεγονός ότι είστε ο πρώτος ανοιχτά ομοφυλόφιλος που έγινε μέλος της ελληνικής κυβέρνησης. Λίγες εβδομάδες μάλιστα μετά το γεγονός ότι ο Μπάιντεν όρισε ως υπουργό τον πρώτο ανοιχτά ομοφυλόφιλο σε αμερικανική κυβέρνηση τον Πιτ Μπούτιτζετζ. Και άρχισε εκεί ένα debate ως προς το γιατί να προτάσσεται αυτό το γεγονός. Πως το εισπράττετε όλο αυτό;
Άνοιξε όντως μία ευρεία συζήτηση που μπορεί να μην αντανακλά πλήρως τον τρόπο που εγώ συμπεριφέρομαι στον δημόσιο διάλογο, αναγνωρίζω ωστόσο ότι η ενίσχυση της ορατότητας είναι αποδεδειγμένα ένας από τους βασικούς τρόπους για να αλλάξουν νοοτροπίες και αντιλήψεις, άρα το αποδέχομαι ως τέτοιο. Δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι υπάρχουν ακόμα δυστυχώς στερεότυπα, υπάρχουν ακόμα διακρίσεις, γίνεται ακόμα στοχοποίηση των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο του 2019, στην Ελλάδα το 70% θεωρεί ότι είναι ακόμα διαδεδομένες διακρίσεις που βασίζονται στον σεξουαλικό προσανατολισμό (έναντι 53% στην ΕΕ των 28). Στην ίδια έρευνα το 42% των Ελλήνων δήλωσε ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός θα ήταν μειονέκτημα για να προσληφθεί κάποιο άτομο αν ένας εργοδότης είχε να επιλέξει μεταξύ δύο υποψηφίων με τις ίδιες δεξιότητες και τα ίδια προσόντα (στην ΕΕ των 28 το αντίστοιχο ποσοστό είναι 22%). Ως προς την ταυτότητα φύλου το αντίστοιχο ποσοστό είναι 44% (ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 24%). Τέλος, μόλις το 44% θα ένιωθε άνετα με έναν γκέι, μία λεσβία ή ένα αμφισεξουαλικό άτομο στο ανώτατο εκλεγμένο πολιτικό αξίωμα, το 33% με ένα διαφυλικό και το 32% με ένα διεμφυλικό άτομο (στην ΕΕ των 28 τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 64%, 54% και 53%). Άρα πριν βιαστούν κάποιοι να χαρακτηρίσουν τον σεξουαλικό προσανατολισμό προνόμιο ανέλιξης, ας αναλογιστούμε ποιο ακριβώς προνόμιο έχουν οι έφηβοι και νέοι που μπορεί να βιώνουν λεκτικές, ψυχολογικές ή και σωματικές επιθέσεις για αυτό που είναι ακόμα και μέσα στο ίδιο τους το σπίτι, στο σχολείο τους ή στον δρόμο; Αυτή η υπόθεση δεν έχει να κάνει με εμένα, έχει να κάνει με τις νεότερες γενιές και τις υποχρεώσεις που έχουμε απέναντί τους. Εκεί αποσκοπεί η ορατότητα.
Πέρα από τη συμβολική σημασία που έχει η θεσμοθέτηση της θέσης, πρακτικά πόσες δυνατότητες έχετε για να υλοποιήσετε το όραμά σας; Οπου πρακτικά εννοώ προφανώς και οικονομικά.
Ο τακτικός προϋπολογισμός του 2021 προβλέπει €58.397.000 για τον σύγχρονο πολιτισμό, ενώ έχουμε επίσης το Ταμείο Ανάκαμψης αλλά και το επερχόμενο ΕΣΠΑ της περιόδου 2021-2027 και άλλες πηγές χρηματοδότησης. Εδώ αξίζει να σημειωθεί μια σημαντική επιτυχία, να αναγνωριστεί η έννοια της μη τεχνολογικής καινοτομίας, γεγονός που θα επιτρέψει σε κλάδους όπως ο πολιτιστικός να διεκδικήσουν πολλούς περισσότερους πόρους από το επόμενο ΕΣΠΑ, κάτι για το οποίο πιέσαμε πολύ. Το ΥΠΠΟΑ έχει υπάρξει πολύ διεκδικητικό ως προς την εξασφάλιση πόρων και τη συμπερίληψη του κλάδου στην ευρύτερη αναπτυξιακή στρατηγική, ειδικά στο κομμάτι του σύγχρονου πολιτισμού. Σαφώς υπάρχουν φορείς που χρειάζονται πρόσθετη στελέχωση και χρηματοδότηση, ενώ επιπλέον στελέχωση έχουν ανάγκη και οι υπηρεσίες της Γενικής Διεύθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού. Ένας επιπλέον προβληματισμός προκύπτει από το ότι τα έσοδα τόσο του ΟΔΑΠ (πρώην ΤΑΠ), τα οποία χρηματοδοτούν εν μέρει και τον σύγχρονο πολιτισμό, όσο και από τα καζίνο, τα οποία χρηματοδοτούν εν μέρει το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, λόγω της πανδημίας θα είναι μειωμένα την επόμενη χρονιά. Αναζητούμε διαρκώς τρόπους να καλύψουμε τα κενά αυτά και να βρούμε επιπλέον πόρους και πηγές χρηματοδότησης.
Παραδοσιακά υπάρχει, και δικαίως, γκρίνια για το ζήτημα της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Τι σχεδιάζετε;
Κατά τη γνώμη μου δεν μπορείς να χαράσσεις εθνική πολιτιστική πολιτική και να μην εγκύψεις στα ζητήματα ανώτερης και ανώτατης καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Δεν γίνεται από την μία να αναγνωρίζουμε σπουδαίους καλλιτέχνες με διεθνή καριέρα όπως για παράδειγμα ο Λεωνίδας Καβάκος που έδωσε ένα συγκινητικό ρεσιτάλ το καλοκαίρι στην Επίδαυρο, αλλά από την άλλη να μην αναγνωρίζουμε τις σπουδές τους. Ο ίδιος δήλωσε ότι το δίπλωμα βιολιού που έχει είναι εφάμιλλο με ένα χαρτί υγείας, καθώς οι σπουδές στα ωδεία παραμένουν αδιαβάθμητες. Ανάλογα ζητήματα υπάρχουν και με τις δραματικές σχολές, τις σχολές χορού κ.λπ. Κάποιες είναι διαβαθμισμένες αλλά σε χαμηλότερο επίπεδο, κάποιες δεν είναι καθόλου διαβαθμισμένες. Ο Δάφνις Κόκκινος, ο οποίος ήρθε φέτος από το χοροθέατρο της Pina Bausch για να αναλάβει την Κρατική Σχολή Ορχηστικής Τέχνης, μου έδειχνε τις προάλλες κάποια βίντεο από τα μαθήματα που κάνουν (μέσω τηλε-εκπαίδευσης σε αυτή τη φάση) τα παιδιά του φυτώριου της σχολής. Ταλαντούχα αγόρια και κορίτσια που ήδη από τα 9 τους χρόνια έχουν δείξει φοβερή δυναμική και έχουν λαμπρές προοπτικές, που μπορούν να ενταχθούν στα καλύτερα μπαλέτα του κόσμου. Έχουμε υποχρέωση απέναντι σε αυτά τα παιδιά, να τους δώσουμε όλα τα εφόδια προκειμένου να αξιοποιήσουν στο έπακρο τις δυνατότητές τους. Μπορούμε να γίνουμε διεθνής πόλος καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, αρκεί να ξεπεράσουμε κάποιες αγκυλώσεις.
Τι σας κάνει να πιστεύετε ότι θα πετύχετε εκεί που όλες οι προηγούμενες προσπάθειες απέτυχαν;
Χρειάζεται μια νέα προσέγγιση και μεθοδολογία, κάτι πάνω στο οποίο ήδη εργαζόμαστε στο Υπουργείο Πολιτισμού, φυσικά σε συνεργασία με την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας. Έχουμε χαρτογραφήσει το πεδίο, γνωρίζουμε τις καλές διεθνείς πρακτικές, ξέρουμε τις παρελκυστικές εγχώριες πρακτικές, και, το κυριότερο, υπάρχει η πολιτική βούληση.
Αντιδράσεις, προβληματισμός, φόβοι ακούγονται τελευταία για την κινηματογραφική πολιτική της χώρας, μάλιστα έδωσε πριν λίγες μέρες σχετική συνέντευξη Τύπου η Ακαδημία Κινηματογράφου.
Το να γυρίζονται ταινίες στην Ελλάδα και το να γυρίζονται ελληνικές ταινίες είναι δύο διαφορετικά πράγματα, αλλά όχι αμοιβαίως αποκλειόμενα. Τουναντίον συνδυάζονται κάλλιστα μεγιστοποιώντας τα θετικά αποτελέσματα, αρκεί να οριστεί σωστά το πλαίσιο. Ως Υπουργείο Πολιτισμού οφείλουμε να εστιάσουμε στο δεύτερο, ως οι εκ του νόμου θεματοφύλακες της ελληνικής κινηματογραφίας, και να επενδύσουμε στη νέα, ανερχόμενη γενιά Ελλήνων κινηματογραφιστών, στην εμπειρία των τεχνικών μας, στο ταλέντο των σεναριογράφων και ηθοποιών μας και σε δυναμικές συμπαραγωγές. Τα rebates και tax breaks είναι χωρίς αμφιβολία χρήσιμα εργαλεία, αλλά αν δεν εστιάσουμε και στους άλλους κρίκους της αλυσίδας, δεν θα έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ο κινηματογραφικός νόμος αποτελεί βασικό κρίκο της αλυσίδας αυτής, όπως φυσικά και το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, το οποίο υπό την παρούσα ηγεσία του μπορεί να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στα πράγματα και, ας μην κρυβόμαστε, να ξεκολλήσει το σύστημα από τις παθογένειες του παρελθόντος. Προτεραιότητα αποτελεί προφανώς και η εξασφάλιση σημαντικών και σταθερών χρηματοδοτικών πόρων για τον κινηματογράφο, όπως γίνεται σε όλη την Ευρώπη. Η καλή τηλεόραση δεν θα πρέπει να γίνεται σε βάρος του καλού κινηματογράφου, αντιθέτως την ωφελεί ποικιλοτρόπως να υπάρχει καλός κινηματογράφος.Παράλληλα, επενδύουμε σε σημαντικές διακρατικές συμφωνίες ώστε να ενθαρρυνθούν οι συμπαραγωγές, αλλά και να προωθήσουμε όσο καλύτερα μπορούμε την Ελληνική συμμετοχή στα Όσκαρ, τα Μήλα του Χρήστου Νίκου που ήδη έχουν αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές και έχουν χαράξει μια εντυπωσιακή φεστιβαλική πορεία: Βραβείο σεναρίου στο Σικάγο, βραβείο New Waves καλύτερης ταινίας στη Σεβίλλη, ειδική μνεία της επιτροπής στο Ντένβερ, το μεγάλο βραβείο του φεστιβάλ της Λιουμπλιάνα, το βραβείο σκηνοθεσίας στη Φιλαδέλφεια, αλλά και το βραβείο ανδρικής ερμηνείας για τον Άρη Σερβετάλη στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Ήταν η στιγμή της Επιδαύρου, στο παγκόσμιο livestreaming, την ώρα που βρισκόσασταν στην αίθουσα ελέγχου της μετάδοσης η πιο συγκινητική ή ευτυχής της θητείας σας ως τώρα;
Μπορεί να ακούγεται παράδοξο όμως αυτή η χρονιά μου έδωσε πολλές αφορμές να νιώσω περήφανος και συγκινημένος. Σίγουρα η δουλειά που κάναμε στο Live from Epidaurus με το Εθνικό Θέατρο, τον Δημήτρη Λιγνάδη, τον Κωνσταντίνο Ρήγο που είχε αναλάβει εκτός από την χορογραφία και την τηλεσκηνοθεσία, και τις ομάδες τους, αλλά και το Υπουργείο Εξωτερικών και τον ΕΟΤ, ήταν μία από αυτές. Με κυριολεκτικά μηδενικό κονδύλι προβολής, περισσότερα από 100.000 άτομα στο εξωτερικό συνδέθηκαν live για να παρακολουθήσουν τους Πέρσες, η τεχνολογία δεν μας πρόδωσε (κάτι πολύ σημαντικό για έναν χώρο όπως η Επίδαυρος όπου προφανώς δεν διαθέτει την απαιτούμενη υποδομή την οποία έπρεπε να στήσουμε από το μηδέν), παρότι δεν είχαμε βάλει εισιτήριο οι δωρεές που έλαβε το Εθνικό κάλυψαν το επιπλέον κόστος και, ξαφνικά, έντυπα όπως οι New York Times, o Guardian, οι Financial Times, o Economist, η Süddeutsche Zeitung και άλλα άρχισαν να μιλούν εν μέσω πανδημίας για το σύγχρονο ελληνικό θέατρο αλλά και για το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, το οποίο, την ώρα που άλλα μεγάλα φεστιβάλ στην Ευρώπη και την Αμερική ακυρώθηκαν, με μεγάλη επιμονή και προσπάθεια πραγματοποιήθηκε, έστω και σε συμπυκνωμένη μορφή. Ήταν κάτι στο οποίο επέμεινε πολύ και η Υπουργός: Να μην είναι ένα νεκρό πολιτιστικό καλοκαίρι.Μεγάλη χαρά και συγκίνηση ένιωσα και με την διεθνή αναγνώριση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, και με το πώς το ΦΚΘ, η Ελίζ Ζαλαντό και ο Ορέστης Ανδρεαδάκης πήραν την πρότασή μας να κάνουν αναθέσεις και την απογείωσαν με τη δημιουργία συγκλονιστικών τρίλεπτων φιλμ από πολύ σημαντικούς Έλληνες και ξένους σκηνοθέτες, μέσα στην πανδημία και στο lockdown, με θέμα την πανδημία και το lockdown, κάτι που συγκίνησε μέχρι και τους New York Times. Μεγάλη χαρά ήταν και το ότι το Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας πραγματοποιήθηκε και ήταν και φέτος πολύ υψηλού επιπέδου με σπουδαίους συμμετέχοντες από όλον τον κόσμο, κάποιοι από τους οποίους μας έλεγαν ότι είχαν να χορέψουν μπροστά στο κοινό οπουδήποτε στον κόσμο πάνω από έξι μήνες. Σπουδαίο ήταν ότι το ΕΜΣΤ όχι μόνο ξεκίνησε να λειτουργεί σε καθημερινή βάση και με υψηλή επισκεψιμότητα (στο πλαίσιο των μέτρων πάντα) αλλά διοργάνωσε και δύο σημαντικές περιοδικές εκθέσεις, πολύ επίκαιρες και επιδραστικές. Η επιτυχία, το ρεκόρ συμμετοχών και η ψηφιακή μετεξέλιξη της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού. Αλλά και η δουλειά του MOMus και γενικά η σύμπραξη των φορέων σύγχρονου πολιτισμού της Θεσσαλονίκης, οι καινοτόμες δράσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, οι πρωτοβουλίες του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, η ψήφιση του Ακροπόλ αλλά και των πρωτοποριακών διατάξεων για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, και πολλές άλλες στιγμές. Για την ακρίβεια είναι τόσες πολλές παρά τις πρωτόγνωρες συνθήκες, που σύντομα θα παρουσιάσουμε συγκεντρωμένα σε μία ψηφιακή έκδοση πολλά παραδείγματα όπου τόσο εποπτευόμενοι οργανισμοί όσο και άλλοι χρηματοδοτούμενοι από το ΥΠΠΟΑ φορείς σύγχρονου πολιτισμού έδειξαν το καινοτόμο πνεύμα τους και κατάφεραν εν μέσω πανδημίας να αναπτύξουν βέλτιστες πρακτικές οι οποίες αναγνωρίζονται διεθνώς.
Σε τι στάδιο βρίσκεται το έργο της Εθνικής Πινακοθήκης;
Είναι ένα project υψηλών απαιτήσεων στο οποίο εμπλέκεται σύσσωμη η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ με επικεφαλης την Υπουργό Λίνα Μενδώνη. Είναι ένα έργο που θυμίζει χορογραφία: μια αλληλουχία σύνθετων κινήσεων που πρέπει να ακολουθηθεί κατά γράμμα. Με τον Γενικό Γραμματέα Πολιτισμού Γιώργο Διδασκάλου, την ομάδα του και τις υπηρεσίες της Γραμματείας του συνεργαζόμαστε και συντονιζόμαστε εξαιρετικά, η δε εμπειρία που έχει, τόσο από την αυτοδιοίκηση όσο και από την ιδιότητα του πολιτικού μηχανικού, είναι πολύτιμη σε αυτό το σύνθετο κατασκευαστικό έργο. Παράλληλα, εμείς δουλεύουμε πάνω στη διοικητική αναδιοργάνωση της Πινακοθήκης και τον Εσωτερικό Κανονισμό Λειτουργίας της, στο έργο του ψηφιακού εξοπλισμού της, στις παρεχόμενες υπηρεσίες όπως οι ψηφιακές υπηρεσίες, πωλητήριο, εστίαση, έρευνα, συντήρηση, την εγκατάσταση των έργων, την εξυπηρέτηση και συνολική εμπειρία επισκεπτών κ.λπ., στη νέα της οπτική ταυτότητα και σήμανση, σε συνεργασία φυσικά με την Διοίκηση της Πινακοθήκης. Η πρόκληση είναι να κερδηθεί ο χρόνος που χάθηκε από τις καθυστερήσεις των προηγούμενων ετών και να τηρηθεί το χρονοδιάγραμμα παρά τα πολλαπλά εμπόδια που έχει φέρει η πανδημία, από την έγκαιρη παράδοση του εξοπλισμού μέχρι την εργασία των συνεργείων.
Είναι μεγάλη η αγωνία για τη μουσική σκηνή της Ελλάδας Πέρα από τα επτά οκτώ μεγάλα ονόματα, ο κλάδος βρίσκεται σε χειρότερη θέση και αυτή του θεάτρου.
Όντως το μουσικό οικοσύστημα έχει πληγεί από την πανδημία έντονα, καθώς η ποικιλομορφία των συμβατικών σχέσεων αλλά και μορφών απασχόλησης των επαγγελματιών του κλάδου είναι κατά κανόνα εντονότερη σε σχέση με πολλές άλλες ειδικότητες καλλιτεχνών. Το στοιχείο αυτό στην πρώτη φάση της πανδημίας δυσκόλεψε πράγματι σημαντικά τον εντοπισμό των ανθρώπων αυτών εκ μέρους της πολιτείας και την στήριξή τους. Ωστόσο μετά την εφαρμογή του συστήματος της χορήγησης αποζημίωσης ειδικού σκοπού μέσω του Μητρώου από τον Σεπτέμβριο 2020 και μετά, ουσιαστικά αυτή η ποικιλομορφία που διαφοροποιούσε τους μουσικούς και εν γένει τον καλλιτεχνικό κόσμο και δυσχέραινε τρομερά την εντοπισμό και την στήριξή τους έχει αρθεί μέσω του συστήματος της μονομερούς δήλωσης που εφαρμόζεται μέσω του Μητρώου. Επιπλέον, οι μουσικοί, μεγάλο μέρος των οποίων εργάζεται σε χώρους με δυσκολία ελέγχου του συνωστισμού, όπως τα πανηγύρια, τα beach bars, τα νυχτερινά κέντρα και η εστίαση, διαμόρφωσε ένα σύνθετο σκηνικό στο η πολιτεία κλήθηκε να σχεδιάσει ένα πλαίσιο επανέναρξης της δραστηριοποίησής τους έστω για τους καλοκαιρινούς μήνες που λειτούργησαν άλλες δραστηριότητες στις οποίες απασχολούνται μουσικοί. Ως γνωστόν, δεν είναι όλες οι επιχειρήσεις στις οποίες απασχολούνται μουσικοί αρμοδιότητα του ΥΠΠΟΑ, όπως π.χ. αυτές που αναφέρω παραπάνω. Είναι ένα σύνθετο θέμα, για αυτό μιλώ διαρκώς για τα εργασιακά ζητήματα του πολιτισμού, γιατί επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο έχουμε τη δυνατότητα να στηρίξουμε όσους πλήττονται. Δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις. Αξιολογούνται όλες οι προτάσεις. Οι όποιες κινήσεις πρέπει να αφορούν τη βάση και την πλειοψηφία του κλάδου.
Ποια ήταν αντικειμενικά η πλέον δύσκολη στιγμή και απόφαση που κληθήκατε να λάβετε αυτό τον ενάμιση χρόνο;
Το να πρέπει να ανασταλεί η δραστηριότητα του πολιτιστικού κλάδου, ακόμα και όταν γίνεται ως μέτρο προστασίας κατά της πανδημίας, δεν είναι ποτέ εύκολο, ειδικά καθώς ξέρεις ότι επηρεάζονται άμεσα οι επαγγελματίες του κλάδου, και ότι αναπόφευκτα περιορίζεται η πρόσβαση του κοινού στον πολιτισμό. Από την άλλη, το διάστημα αυτό μαζί με την Υπουργό βρισκόμασταν σε διαρκή επικοινωνία με εκπροσώπους του κλάδου αλλά και με τις υγειονομικές αρχές προκειμένου να προστατεύσουμε την υγεία των εργαζομένων αλλά και του γενικού πληθυσμού, να στηρίξουμε τους ανθρώπους του πολιτισμού και να βρούμε εναλλακτικούς τρόπους πρόσβασης και σύνδεσης.
Ποια είναι η ερώτηση που σας κάνουν πιο συχνά;
Προφανώς πολλές ερωτήσεις που συνδέονται με την πανδημία, αλλά και για αν όντως κάτι θα αλλάξει στον κλάδο και πότε. Υπάρχουν τόσες συσσωρευμένες εκκρεμότητες τα τελευταία χρόνια…
Ποια είναι η ερώτηση που εσείς κάνετε πιο συχνά;
Ποιες επιπλέον κινήσεις να κάνουμε, ποια επιπλέον μέτρα στήριξης να λάβουμε, πώς θα διασφαλίσουμε τη στήριξη αλλά και τη λειτουργία του κλάδου, πώς θα επηρεάσει η πανδημία τον κλάδο μακροπρόθεσμα, και πώς θα μετασχηματίσουμε τον κλάδο δομικά ώστε να στηριχθεί αλλά και να αναπτυχθεί. Έχουμε σημαντικό ανθρώπινο δυναμικό, ταλαντούχους και δημιουργικούς ανθρώπους και όλες τις προϋποθέσεις για να εξελιχθεί o κλάδος. Το 2018 οι πολιτιστικές εξαγωγές της Ελλάδας ήταν ύψους €162 εκατομμυρίων. Τόσο ήταν και της Σλοβενίας. Ενδεικτικά αναφέρω ότι της Ουγγαρίας ήταν €185 εκατ., της Σλοβακίας €356 εκατ., της Ιρλανδίας €445 εκατ., της Τσεχίας €1,6 δις. Υπάρχουν τεράστιες προοπτικές και δεν σκοπεύουμε να τις αφήσουμε να πάνε χαμένες.
Ποιο είναι το πιο ακραίο, το πιο διασκεδαστικό, το πιο εξοργιστικό πράγμα που διαβάσατε ή ακούσατε να λένε για εσάς αυτούς τους μήνες;
Εντυπωσιάζομαι ακόμα όταν άνθρωποι ψεύδονται ή διαστρεβλώνουν συνειδητά και ανερυθρίαστα την πραγματικότητα για πολιτικούς, μικροπολιτικούς και ιδιοτελείς σκοπούς, ή δίνουν δικές τους περίεργες, συνωμοσιολογικές ερμηνείες χωρίς ίχνος λογικής. Ειδικά τις τελευταίες μέρες διάβασα πολλά. Αλλά όλα είναι μέσα στο πρόγραμμα.
Ποια είναι η φράση που λέτε περισσότερο αυτούς τους τελευταίους 18 μήνες;
«Αυτό θα πρέπει να το αλλάξουμε». Όχι γιατί η αλλαγή αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά γιατί πολλά ζητήματα έχουν μείνει χρόνια ή και δεκαετίες πίσω και κάποια άλλα σημεία είναι αντιφατικά ή προβληματικά. Φυσικά οι αλλαγές θα πρέπει να γίνονται με μεθοδικότητα και βάσει σχεδιασμού…
Τελικά, ένας θεσμικός, ένα μέλος της πολιτικής ηγεσίας στο ΥΠΠΟ, επιτρέπεται ή απαγορεύεται δια ροπάλου να εκφράσει γνώμη επί του καλλιτεχνικού αποτελέσματος;
Σίγουρα ένας Υπουργός, Υφυπουργός ή Γενικός Γραμματέας στο ΥΠΠΟΑ δεν θα πρέπει να λειτουργεί ως «εθνικός επιμελητής», ως «εθνικός curator», δεν είναι αυτή η δουλειά μας. Για αυτό εξάλλου και για τις επιχορηγήσεις μας έχουμε επιτροπές αξιολόγησης, στο έργο των οποίων δεν παρεμβαίνουμε ποτέ, και εννοείται ότι δεν παρεμβαίνουμε ούτε στον καλλιτεχνικό προγραμματισμό των εποπτευόμενων φορέων. Από εκεί και πέρα όμως η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ χαράσσει και οφείλει να χαράσσει πολιτιστική πολιτική ανά κλάδο και ανά τομέα, να θέτει στόχους και να αξιολογεί και το αποτέλεσμα βάσει δεικτών. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι διαχειριζόμαστε χρήματα των Ελλήνων φορολογουμένων, και ότι είμαστε υπόλογοι σε αυτούς.
Υπήρξαν αντιδράσεις όταν εκφράσατε την άποψή σας για ένα έργο της περιοδικής έκθεσης Ubuntu στο ΕΜΣΤ.
Αντιλαμβάνομαι ότι κάποιοι ενοχλήθηκαν που εκφράστηκα θετικά για ένα έργο που σε κάποιους δεν άρεσε, χωρίς να είμαι επιμελητής ή κριτικός τέχνης, αλλά νομίζω ότι έχουν παρέλθει οι εποχές της λογοκρισίας. Σε κάθε περίπτωση, προτιμώ να εστιάσω στη σημασία του να μπορούμε όλοι μας να ερχόμαστε σε επαφή με μορφές τέχνης που δεν μας είναι αναγκαστικά οικείες και τη σημασία του να μην είμαστε απορριπτικοί απέναντι στο διαφορετικό. Και δεν μιλώ μόνο για τη σύγχρονη τέχνη.
Τι σας έμαθε η ζωή το 2020 κύριε Γιατρομανωλάκη;
Το 2020 ήταν ταχύρρυθμο φροντιστήριο για όλους μας. Δεν νομίζω ότι μας άλλαξε, απλώς τόνισε ακόμα περισσότερο τα καλά και τα κακά χαρακτηριστικά μας. Έβγαλε στην επιφάνεια τις αδυναμίες μας, αλλά παράλληλα ανέδειξε και τα αποθέματα δύναμης, υπομονής και επιμονής που διαθέτουμε. Προσωπικά με δίδαξε να διακρίνω τα σημαντικά από τα επουσιώδη, να διεκδικώ ακόμα πιο δυναμικά αυτά που θεωρώ δίκαια και σωστά και, να ανησυχώ και να νοιάζομαι για πολλά αλλά να μην φοβάμαι τίποτα.
Τελικά, το οραματικό πόσο υπάρχει μέσα σε μια καθημερινότητα που λόγω των συνθηκών κάνει το διαχειριστικό πρώτης ανάγκης;
Πρέπει να υπάρχει όραμα, το οποίο όμως να συνοδεύεται από μία αντικειμενική αντίληψη της πραγματικότητας που να επιτρέπει μια ξεκάθαρη στοχοθέτηση και στρατηγική υλοποίησης. Πολύ συνοπτικά, τα βασικά σημεία της στρατηγικής αυτής είναι:
- Η εργασιακή μεταρρύθμιση του κλάδου
- Η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας
- Η μετεξέλιξη των μοντέλων χρηματοδότησης, η ανάπτυξη νέων χρηματοδοτικών εργαλείων και η εξεύρεση νέων χρηματοδοτικών πηγών
- Η μετεξέλιξη της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης και η μεταρρύθμιση του σχετικού πλαισίου όπως προανέφερα, αλλά και η ανάπτυξη δεξιοτήτων και νέων μοντέλων λειτουργίας
- Η δικτύωση και σύμπραξη των δυνάμεων του πολιτιστικού και δημιουργικού τομέα
- Η ανάπτυξη του κοινού του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού σε ολόκληρη την Ελλάδα και το εξωτερικό
Από εκεί και πέρα έχουν χαραχθεί επιμέρους πολιτικές για κάθε τομέα του σύγχρονου πολιτισμού και, σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως αυτή του βιβλίου, αυτό θα φανεί πολύ σύντομα μέσα από τον νέο κόμβο για τα ελληνικά γράμματα, το πρόγραμμα επιδότησης μεταφράσεων και άλλα πάνω στα οποία εργαζόμαστε. Το ίδιο και στον κινηματογράφο. Αλλά για πρώτη φορά κοιτάμε και κομμάτια της δημιουργικής οικονομίας όπως το design ή το video game development. Στο πλαίσιο αυτό ετοιμάζεται και ένας κόμβος για το σύγχρονο ελληνικό design. Όπως αντιλαμβάνεστε, η εξωστρέφεια αποτελεί και αυτή σημαντικό κομμάτι της στρατηγικής μας.